Trong thời gian qua, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước thông qua các chương trình, chính sách đầu tư, hỗ trợ cho vùng dân tộc thiểu số và miền núi nói chung và thông qua các dự án hỗ trợ, phát triển đối với các dân tộc thiểu số rất ít người nói riêng, cuộc sống của đồng bào dân tộc Brâu, Rơ Măm thực sự thay đổi, cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, đường giao thông được cứng hoá theo tiêu chí nông thôn mới; trường học, nhà mẫu giáo, nhà ở đã được xây dựng kiên cố, khang trang; tỷ lệ hộ nghèo giảm dần qua từng năm, đã có 100% hộ sử dụng điện sinh hoạt, sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh, trẻ em ở độ tuổi đến trường được huy động đến lớp chiếm tỷ lệ khá cao, đời sống văn hoá ngày càng phát triển, người Brâu, Rơ Măm cũng đã từng bước từ bỏ những hủ tục lạc hậu và chỉ lưu giữ, bảo tồn và phát triển những tục lệ, nét văn hoá đặc sắc, độc đáo của dân tộc; đã mua sắm được nhiều trang thiết bị, tiện nghi sinh hoạt gia đình phục vụ cuộc sống hằng ngày góp phần cải thiện, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, từ đó đẩy nhanh công tác xóa đói giảm nghèo hướng tới giảm nghèo bền vững, tạo đà cho sự phát triển của dân tộc Brâu, Rơ Măm ở các giai đoạn tiếp theo, nhằm hòa nhập và cùng phát triển kịp với các dân tộc khác;

Trong giai đoạn từ 2005-2010 dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm đã được Đảng, Nhà nước quan tâm cho lập dự án để hỗ trợ, phát triển và đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận;  từ năm 2005 trở về trước, sản xuất của đồng bào dân tộc Rơ Măm, Brâu chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, lúa rẫy là chính, hình thức canh tác còn lạc hậu với hình thức chọc, trỉa các loại cây hoa màu ngắn ngày như: lúa, mỳ, ngô là chủ yếu do vậy năng suất và sản lượng rất thấp chủ yếu phục vụ gia đình; dụng cụ sản xuất thô sơ, chủ yếu dựa vào điều kiện tự nhiên là chính; sau khi Dự án hỗ trợ, phát triển dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm trong giai đoạn 2005-2010 được triển khai thực hiện hoàn thành đến nay, đồng bào dân tộc Brâu, Rơ Măm đã biết làm ruộng nước 02 vụ, trồng các loại cây công nghiệp như: cao su, bời lời, cà phê, chăn nuôi gia súc...và đã biết ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nên năng suất các loại cây trồng, vật nuôi được cải thiện rõ rệt, đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội đã được nâng lên đáng kể, cơ sở hạ tầng cơ bản đáp ứng được các nhu cầu thiết yếu, từ đó tạo điều kiện cho người dân đi lại phục vụ sản xuất, vận chuyển nông sản sau khi thu hoạch được thuận lợi hơn, góp phần phát triển sản xuất, tăng thu nhập, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, tạo đà cho kinh tế - xã hội trong khu vực 2 dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm đang sinh sống được phát triển hơn; một số kết quả đạt được cụ thể như sau:

Hội nghị tổng kết dự án hỗ trợ, phát triển dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm giai đoạn 2005-2010 

Về cơ sở hạ tầng: đã được đầu tư tương đối đồng bộ như: láng nhựa được 5,2 km đường giao thông nội vùng; xây dựng mới và sửa chữa 5.3 km đường giao thông vào khu sản xuất; xây dựng 3 công trình trường học; xây dựng 02 nhà rông văn hóa; xây dựng 02 nhà ở truyền thống theo đúng nguyên mẫu nhà ở của dân tộc Brâu.

Về điều kiện sản xuất: đã hỗ trợ khai hoang mở rộng diện tích đất sản xuất cho dân với tổng diện tích là 378 ha; trong đó: tổng diện tích đất trồng cây hàng năm của đồng bào Rơ Măm là 132 ha; diện tích khoanh nuôi, giao khoán bảo vệ rừng trên 2.000 ha, bình quân 28 ha/hộ; tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp của đồng bào dân tộc Brâu là 246 ha, tăng 171 ha, đưa diện tích đất canh tác nông nghiệp bình quân toàn thôn là 0,58 ha/người. Tổ chức lập các mô hình trình diễn, hỗ trợ các loại cây, con giống (giống cây trồng hàng năm và cây lâu năm), hỗ trợ phân bón, thuốc trừ sâu...; hỗ trợ dụng cụ sản xuất như: máy cày tay, máy tuốt lúa có động cơ, bình bơm thuốc trừ sâu, máy xay xát gạo và cử cán bộ khuyến nông khuyến lâm trực tiếp hướng dẫn bà con nên hiện nay, đồng bào Brâu và Rơ Măm đã biết làm ruộng nước 02 vụ, phát triển diện tích cây công nghiệp dài ngày và đã ứng dụng các các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nên năng suất các loại cây trồng, vật nuôi được cải thiện và nâng lên rõ rệt.

Rẫy cà phê của đồng bào dân tộc Brâu tại thôn Đăk Mế, xã Pờ Y, huyện Ngọc Hồi

Rẫy Điều của đồng bào dân tộc Rơ Măm tại làng Le, xã Mô Rai, huyện Sa Thầy

Về điều kiện sống cơ bản: Nhà ở của dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm đã hỗ trợ xây dựng kiên cố được 184 căn nhà như: khung gỗ, vách ván hoặc nhà xây cấp 4, mái lợp tôn; xây dựng 134 giếng nước sinh hoạt; hỗ trợ mắc điện cho 129 hộ; ngoài ra hỗ trợ kinh phí cho 99 hộ dân tộc Brâu làm nhà vệ sinh với mức hỗ trợ 2 triệu đồng/hộ, xây dựng 3,5 km hệ thống điện khu dân cư cho dân tộc Brâu. Hiện nay, hầu hết các hộ đã ổn định định canh định cư, nhà ở kiên cố, khang trang (trừ những hộ mới phát sinh do mới tách hộ), đã có trên 95% số hộ đã có điện thắp sáng, 100% số hộ đã có nước sinh hoạt hợp vệ sinh.

Về giáo dục: Trong thời gian triển khai thực hiện, dự án đã hỗ trợ kinh phí hằng tháng cho học sinh các cấp học của dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm, riêng dự án Brâu mở 2 lớp xóa mù chữ cho 93 người ở độ tuổi từ 28 đến 52 biết đọc và viết thành thạo, hỗ trợ mở lớp đào tạo nghề dệt thổ cẩm truyền thống cho 22 học viên; nhờ có công tác tuyên truyền, vận động của các cấp, các ngành và nguồn kinh phí hỗ trợ của dự án số trẻ em ở độ tuổi đến trường được huy động ra lớp đạt khá cao, không còn tình trạng trẻ em bỏ học đi làm rẫy; ngoài kinh phí hỗ trợ của dự án, ngành giáo dục và đào tạo của tỉnh đã có sự quan tâm trong việc huy động học sinh ra lớp, duy trì sỹ số, ưu tiên đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và có chính sách hỗ trợ cho học sinh các cấp như: Hỗ trợ cho các em Mầm non, học sinh tiểu học tại điểm lẻ 70.000 đồng/tháng, học ở trường trung tâm có bán trú 420.000 đồng/tháng nên tỷ lệ học sinh ra lớp cao.

 Về y tế: Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ y tế được quan tâm, 02 cán bộ y tế thôn bản sau khi được đào tạo đã trở về địa phương, hiện đang công tác tại thôn góp phần chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho người dân tốt hơn, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em giảm đáng kể.

Về văn hóa, thông tin: Thực hiện chương trình phủ sóng phát thanh, truyền hình, Nhà nước đã đầu tư trạm thu phát sóng truyền hình cho xã Mô Rai huyện Sa Thầy, xã Bờ Y huyện Ngọc Hồi vùng phủ sóng bao trùm làng Le nơi đồng bào Rơ măm và thôn Đăk Mế nơi đồng bào Brâu sinh sống. Hiện trạm thu phát truyền hình đang hoạt động tốt, chất lượng thu phát sóng đáp ứng yêu cầu của đồng bào. Chương trình phủ sóng phát thanh, truyền hình còn cấp miễn phí phương tiện nghe nhìn cho đồng bào dân tộc, trong đó dự án hỗ trợ, phát triển dân tộc Rơ Măm và dân tộc Brâu đã hỗ trợ 02 bộ chảo thu DTH, Ti vi 29 inch, âm li, loa, Micrô. Từ nguồn kinh phí hỗ trợ để tổ chức tuyên truyền, mua trang phục truyền thống, cồng chiêng và phục dựng, tổ chức một số lễ hội truyền thống người dân đã mua được 35 bộ trang phục truyền thống, 13 bộ cồng chiêng, trong đó dân tộc Rơ măm: 01 bộ cồng chiêng và 20 bộ trang phục, dân tộc Brâu: 7 bộ chiêng tha, 5 bộ chiêng đồng và 15 bộ trang phục;

Về hệ thống chính trị cơ sở: dân tộc Rơ Măm có số người tham gia trong bộ máy chính quyền cấp xã khá đông và là cán bộ chủ chốt ở xã. Ngoài ra còn có người công tác ở các đơn vị cấp huyện, tỉnh, các đơn vị lực lượng vũ trang, có cán bộ nguyên là Đại biểu Quốc hội của tỉnh. Chi bộ thôn làng Le có 10 đảng viên là người dân tộc Rơ Măm; Chi bộ thôn Đắk Mế có 7 đảng viên, trong đó: đảng viên là người dân tộc Brâu có 2 người.

Một số chính sách đầu tư, hỗ trợ khác: Ngoài các nội dung được đầu tư, hỗ trợ từ 02 dự án; dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm còn được đầu tư, hỗ trợ từ các chương trình, chính sách dân tộc khác được triển khai trên địa bàn các xã vùng sâu, vùng xa, vùng ĐBKK như: Chính sách định canh định cư theo Quyết định số 33/2007/QĐ-TTg, Quyết định số 755/2013/QĐ-TTg, Quyết định số 54/2012/QĐ-TTg (nay được tích hợp chung vào Quyết định 2085/QĐ-TTg); Chương trình 135; Chính sách hỗ trợ trợ trực tiếp cho người nghèo theo Quyết định số102/2009/QĐ-TTg, Quyết định số 18/2011/QĐ-TTg và Quyết định số 56/2013/QĐ-TTg (nay là Quyết định số 12/2018/QĐ-TTg)...Các nội dung hỗ trợ từ các chương trình, chính sách như: hỗ trợ các loại giống cây trồng như cây bời lời, cao su, giống lúa, ngô; hỗ trợ máy móc, công cụ phục vụ sản xuất...đã tạo được sự chuyển biến tích cực về nhận thức, thay đổi tập quán sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, từng bước cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh; các công trình đầu tư cơ sở hạ tầng cơ bản đều phát huy hiệu quả, đảm bảo chất lượng và phục vụ lợi ích thiết thực của người dân.

Trong giai đoạn 2016-2025, Chính phủ có Quyết định số 2086/QĐ-TTg ngày 31/10/2016 phê duyệt Đề án hỗ trợ, phát triển kinh tế - xã hội các dân tộc thiểu số rất ít người; theo đó UBND tỉnh Kon Tum đã phê duyệt Đề án hỗ trợ phát triển kinh tế -xã hội các dân tộc thiểu số rất ít người Brâu, Rơ Măm đến năm 2025 với mục tiêu là duy trì, phát triển và nâng cao vị thế của dân tộc Brâu, Rơ Măm; giảm nghèo, cải thiện, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào Brâu, Rơ Măm một cách bền vững nhằm giảm dần sự chênh lệch về khoảng cách phát triển với các dân tộc khác trong vùng; xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu tại thôn Đăk Mế, Làng Le nơi sinh sống tập trung của đồng bào dân tộc Brâu, Rơ Măm; góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Tổng nhu cầu kinh phí để thực hiện 02 Đề án là: 156.666 triệu đồng; trong đó: kinh phí để thực hiện Đề án hỗ trợ phát triển cho dân tộc Brâu là 68.375 triệu đồng (Ngân sách Trung ương hỗ trợ 65.702 triệu đồng và nguồn lồng ghép các chính sách khác 2.673 triệu đồng); kinh phí để thực hiện Đề án hỗ trợ phát triển cho dân tộc Rơ Măm là 88.291 triệu đồng (Ngân sách Trung ương hỗ trợ: 86.078 triệu đồng và nguồn vốn lồng ghép các chính sách khác 2.213 triệu đồng).

Các hộ dân tộc Rơ Măm tại làng Le, xã Mô Rai, huyện Sa Thầy đăng ký nhu cầu hỗ trợ phát triển sản xuất trong năm 2019 theo nội dung Đề án đã được phê duyệt thực hiện trong giai đoạn 2016-2025

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai thực hiện các chương trình, dự án hỗ trợ, phát triển đối với 02 dân tộc rất ít người Brâu, Rơ Măm và thực trạng đời sống, kinh tế - xã hội của 02 dân tộc này vẫn còn một số tồn tại, khó khăn như:

Do đặc điểm người dân còn tính trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ đầu tư của Nhà nước khá nặng; trình độ dân trí chưa cao nên hạn chế trong quá trình tiếp cận, chuyển giao kỹ thuật mới, thâm canh tăng vụ trong sản xuất; một số hộ thiếu tích cực trong lao động sản xuất làm ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả và năng suất cây trồng. 

Hỗ trợ văn hóa của dự án chưa đi vào chiều sâu, chỉ thực hiện đầu tư, hỗ trợ xây dựng nhà rông văn hóa, tổ chức lễ hội và sinh hoạt cộng đồng (01 năm đầu) chưa có đầu tư hỗ trợ nghiên cứu, sưu tầm về tiếng nói, chữ viết, các điệu múa, hát, cồng chiêng, trang phục, nhà ở truyền thống của người dân tộc Rơ Măm và Brâu.

Một số hộ không tiếp cận được kiến thức khoa học - kỹ thuật về trồng trọt, chăn nuôi để áp dụng trong thực tế, dẫn đến hiệu quả kinh tế thấp; một số hộ mới lập gia đình thiếu đất sản xuất, hoặc có đất nhưng bà con không cải tạo nên bị bạc màu, năng suất thấp; một số gia đình chi tiêu không hợp lý, chưa biết tiết kiệm; ngoài ra vẫn còn tình trạng ảnh hưởng một số phong tục, tập quán trong sinh hoạt như: Cưới hỏi, ma chay dài ngày gây tốn kém về thời gian và lãng phí về tiền bạc;

Một số công trình cơ sở hạ tầng trước đây đã được đầu tư, nhưng hiện nay đã hư hỏng xuống cấp cần có kinh phí để tiếp tục nâng cấp, sửa chữa, duy tu bão dưỡng;

Khu vực sinh sống của người Rơ Măm, Brâu, đặc biệt là dân tộc Rơ Măm địa hình chia cắt, giao thông đi lại hết sức khó khăn, nhất là vào mùa mưa, là khu vực biên giới, vì vậy việc triển khai thực hiện các chính sách gặp nhiều khó khăn.

Hiện nay, 02 dân tộc thiểu số rất ít người Brâu, Rơ Măm trên địa bàn tỉnh đã được Chính phủ quan tâm tiếp tục cho xây dựng Đề án để hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn 2016-2025; tuy nhiên, về nội dung và cơ chế thực hiện Đề án vẫn phải thực hiện theo các quy định hiện hành của Nhà nước, chưa thể hiện được tính đặc thù để ưu tiên thực hiện như: về nội dung, định mức hỗ trợ phát triển sản xuất cho các hộ còn bó hẹp; hỗ trợ bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, y tế, giáo, đào tạo vẫn chưa mang tính đặc thù. Vì vậy, để việc triển khai thực hiện các nội dung đầu tư, hỗ trợ theo Đề án đã được phê duyệt cũng như các chính sách đầu tư, hỗ trợ khác cho dân tộc Brâu và dân tộc Rơ Măm đạt kết quả, trong thời gian tới cần quan tâm hơn nữa đến các vấn đề sau:

Một là, Cần bổ sung cơ chế, chính sách đặc thù đầu tư và thu hút đầu tư về cơ sở hạ tầng, hỗ trợ, tạo điều kiện để người dân nâng cao kiến thức, phát triển sản xuất để nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo giữa các vùng, miền và giữa các DTTS với nhau; quan tâm bố trí đủ  nguồn vốn theo nhu cầu đề án được duyệt để triển khai chính sách hỗ trợ đặc thù phát triển kinh tế - xã hội dân tộc Brâu, Rơ Măm theo Quyết định 2086/2016/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Hai là, Có chính sách phù hợp để hỗ trợ bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc thiểu số rất ít người Brâu, Rơ Măm; hỗ trợ nghiên cứu, sưu tầm về tiếng nói, chữ viết để làm tài liệu truyền dạy cho các thế hệ tương lai; quan tâm hơn nữa đến việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa đặc sắc của dân tộc của 02 dân tộc này vì hiện nay đang có nguy cơ bị mai một.

Ba là, Đề nghị các cấp tiếp tục đầu tư lồng ghép với các chính sách khác dành cho dân tộc thiểu số ít người, hộ nghèo, vùng biên giới đặc biệt khó khăn của Đảng và Nhà nước với các nội dung phù hợp để phát triển sản xuất bền vững, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân. 

Bốn là, Quan tâm đầu tư cơ sở hạ tầng, hoàn thiện tuyến đường quốc lộ 14c để thuận tiện trong việc lưu thông, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội nâng cao thu nhập cho người dân trên địa bàn xã Mô Rai nói chung và người dân tộc Rơ Măm tại làng Le nói riêng.

Năm là, Đề án hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội các dân tộc rất ít người Brâu, Rơ Măm trên địa bàn tỉnh Kon Tum giai đoạn 2016-2025 đã được phê duyệt với tổng nhu cầu kinh phí Trung ương hỗ trợ là 151.780 triệu đồng để tiếp tục thực hiện các nội dung: xây dựng hoàn thiện cơ sở hạ tầng các thôn, làng, phấn đấu theo định hướng tiêu chí xây dựng nông thôn mới (công trình thủy lợi, đường giao thông, nước sinh hoạt, nhà rông văn hóa,...); hỗ trợ các điều kiện để phát triển sản xuất (xây dựng mô hình, hỗ trợ phân bón, cây, con giống, thuốc bảo vệ thực vật...); hỗ trợ, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, nâng cao đời sống tinh thần cho đồng bào (bảo tồn nghề truyền thống, các lễ hội,...); hỗ trợ đào tạo, sử  dụng cán bộ và xây dựng hệ thống chính trị (Quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng và sử  dụng cán bộ, công chức, viên chức là người dân tộc Brâu, Rơ Măm tại các cơ quan, đơn vị địa phương...); hỗ trợ về giáo dục và y tế (thực hiện tốt chính sách giáo dục và y tế...); 

Đề nghị các Bộ, ngành Trung ương quan tâm bố trí đủ nguồn kinh phí theo nhu cầu và phân kỳ đầu tư để địa phương triển khai thực hiện có hiệu quả Đề án đã được phê duyệt.

Trần Văn Tấn